Το παιχνίδι παρέχει στο παιδί τη ζωντανή,
δυναμική, ατομική γλώσσα απαραίτητη
για την έκφραση των υποκειμενικών
συναισθημάτων του, για τα οποία η
γλώσσα από μόνη της είναι ανεπαρκής.
(Jean Piaget, 1951)
Τα παιδιά είναι ικανά από πολύ μικρή ηλικία, να κάνουν επιλογές και να αναλάβουν
ευθύνες ανάλογα με την ηλικία και τις ικανότητές τους. Αν οι ικανότητες αυτές αναπτυχθούν, τα παιδιά γίνονται χαρούμενα και γεμάτα αυτοπεποίθηση.
Mερικές φορές όμως, εξαιτίας των συνθηκών στις οποίες μεγαλώνει ένα παιδί παρόλο που μπορεί να είναι εν δυνάμει ιδανικές, αλλά και των απαιτήσεων της καθημερινότητας, το παιδί μπορεί να εμφανίσει «ξαφνικά» συναισθηματικά προβλήματα, προβλήματα συμπεριφοράς, ανασφάλειες ή και φοβίες. Έτσι, φαίνεται ότι δεν μπορεί αναπτύξει και να εκφράσει στο μέγιστο το δυναμικό του.
Η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (απογραφή 2011) κατέγραψε 2.122.544 παιδιά ηλικίας 0-19, εκ των οποίων το 5% (425.00) υποφέρει από κάποια ψυχολογική διαταραχή [Venables, (1983), Cox et al. (1975), Jeffers &Fitzgerald (1991)].
Δυστυχώς, σε μικρές ηλικίες οι ομιλητικές θεραπείες μπορούν να προσφέρουν ελάχιστη βοήθεια, καθώς η ομιλία δεν είναι ο φυσικός τρόπος έκφρασης των παιδιών.
Το παιδί ή ο έφηβος μπορεί να αντιμετωπίζουν συναισθηματικές δυσκολίες όταν:
- Δεν αντιλαμβάνονται όλο τους το δυναμικό ακαδημαϊκά ή κοινωνικά
- Δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν ή να μάθουν και έχουν χαμηλή σχολική επίδοση
- Υποφέρουν από Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ)
- Έχουν εφιάλτες ή ταραγμένο ύπνο
- Κινδυνεύουν να αποβληθούν από το σχολείο ή κάνουν πολλές απουσίες χωρίς λόγο
- Υποφέρουν από ψυχολογικό τραύμα
- Έχουν υποστεί συναισθηματική, σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση
- Είναι υιοθετημένα
- Υποφέρουν εξαιτίας του διαζυγίου των γονιών τους
- Υποφέρουν από άγχος, στρες και φοβίες
- Υποφέρουν από κάποια απώλεια ή πένθος οποιουδήποτε τύπου
- Είναι «κλεισμένα στον εαυτό τους» και συνεχώς λυπημένα
- Υποφέρουν από κάποια ασθένεια ή αναπηρία
- Δυσκολεύονται να κάνουν φίλους
- Καυγαδίζουν συχνά με συνομηλίκους και αδέρφια
- Είναι θύματα εκφοβισμού ή ασκούν τα ίδια εκφοβισμό
- Έχουν ακατάλληλη συμπεριφορά
- Είναι επιθετικά και έχουν πολύ θυμό
- Έχουν ξεσπάσματα νεύρων
- Είναι εθισμένα στο διαδίκτυο
- Δεν παίζουν
Όσο υποστηρικτικοί κι αν είναι οι γονείς, τα παιδιά και οι έφηβοι που έχουν συναισθηματικές δυσκολίες ή προβλήματα συμπεριφοράς, είναι απαραίτητο να πάρουν τη βοήθεια ειδικού, προκειμένου να μπορέσουν να επανακτήσουν την ισορροπία τους και να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στην καθημερινότητά τους.
Η ατομική ψυχοθεραπεία παιδιού και εφήβου καλύπτει μεγάλο εύρος ηλικιών, από τα 2,5-18 χρονών. Αρχικά, εφαρμόζεται μη-κατευθυντική θεραπευτική προσέγγιση, ώσπου να δημιουργηθεί η θεραπευτική σχέση και στη συνέχεια η θεραπεία γίνεται κατευθυντική και στοχευμένη στη δυσκολία που έχει φέρει το άτομο.
Για το σκοπό αυτό, χρησιμοποιούνται ποικίλα εργαλεία και ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι, όπως το Sandplay Therapy, οι δημιουργικές τέχνες, το παιχνίδι αλλά και ο λόγος. Τα παιδιά (αλλά και οι έφηβοι) εκφράζονται περισσότερο αποτελεσματικά όταν χρησιμοποιείται μεγάλη ποικιλία μέσων που δεν βασίζονται στο λόγο.
Εξάλλου, η πιο αποτελεσματική θεραπεία είναι εκείνη που παρέχει πρόσβαση τόσο σε συνειδητό όσο και σε ασυνείδητο επίπεδο, ώστε να γίνει εφικτό να αλλάξουν τα σχήματα συμπεριφοράς από τη βάση τους και όχι μόνο στην επιφάνεια. Για το λόγο αυτό, η προσέγγιση που ακολουθείται είναι συνθετική, ανάλογα με τις ανάγκες, την ηλικία και τις δυσκολίες του ατόμου που αναζητά να βοηθηθεί.
Η παρουσία του κατάλληλα εκπαιδευμένου ψυχολόγου παρέχει τη βοήθεια που απαιτείται και διευκολύνει τη διαδικασία του ατόμου, το οποίο εντέλει ανακουφίζεται από την ένταση και τις συναισθηματικές δυσκολίες.
Σιγά σιγά, το παιδί ή ο έφηβος καταφέρνει να λεκτικοποιήσει τα θέματα που έχουν μπλοκάρει τη συναισθηματική του ανάπτυξη και εμποδίζουν την έκφραση του δυναμικού.
Το παιδί ή ο έφηβος υποστηρίζεται για να βοηθήσει τον εαυτό του, μέσα σε ένα θεραπευτικό πλαίσιο, με θεραπευτικό στόχο και χρησιμοποιώντας τον κατάλληλο τρόπο έκφρασης ανάλογα με το συναισθηματικό αναπτυξιακό του επίπεδο.
Σε ένα απόλυτα ασφαλές περιβάλλον το άτομο επεξεργάζεται τα θέματά του με όσο λιγότερα όρια γίνεται, αλλά όσα ακριβώς είναι αναγκαία (για την ασφάλειά του). Αυτή η πρακτική επιτρέπει στη θεραπεία να πραγματοποιηθεί σε πολλά επίπεδα ακολουθώντας τη φυσική, εσωτερική μας τάση προς την υγεία. Το παιχνίδι και η δημιουργικότητα λειτουργούν κυρίως σε επίπεδο ασυνείδητου.
Έτσι, παιδί ή ο έφηβος ανακουφίζονται και αποκτούν την ικανότηταικανό να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, ενώ ανακτούν την ικανότητα ομαλής συναναστροφής με γονείς, δασκάλους και φίλους. Οι γονείς διευκολύνονται με τα παιδιά τους και βελτιώνεται η ποιότητα της οικογενειακής ζωής. Ελεύθερο από συναισθηματικά μπλοκαρίσματα, το παιδί μπορεί να βελτιώσει την ικανότητά του για μάθηση, καθώς είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει στο μέγιστο το δυναμικό του.
Η θεραπεία μπορεί επίσης να αποδειχτεί πολύ χρήσιμη, σε περιπτώσεις νοσηλείας, οπότε μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας της ιατρικής αγωγής και την επίτευξη γρήγορης ανάρρωσης.
Η συνθετική προσέγγιση που ακολουθείται είναι βασισμένη στη θεωρία και πρακτική των ανθρωπιστικών προσεγγίσεων:
- Θεωρία του Jung
- Jungian Sandplay Therapy (Dora Kalff)
- Προσωποκεντρική προσέγγιση του Carl Rogers
- Virginia Axline (“Dip’s in Search of Self”)
- Προσέγγιση Gestalt όπως εκφράστηκε από την Violet Oaklander
Επιπλέον, συμπεριλαμβάνει το έργο άλλων θεωρητικών του 20ου αι. όπως John Bowlby, Margaret Lowenfeld, Donald Winnicott, Rachel Pinney, κτλ., αλλά και όλη την τελευταία γνώση στη νευροβιολογία και τη θεραπέια του τραύματος.
Διαδικασία
Προκειμένου να ξεκινήσει ένα παιδί ή ένας έφηβος συνεδρίες ατομικής ψυχοθεραπείας, πραγματοποιείται ένα αρχικό ραντεβού με τον ένα ή και τους δύο γονείς, οπότε και τίθενται οι στόχοι της θεραπείας και προσδιορίζεται ο αριθμός των συνεδριών που θα χρειαστούν. Οι γονείς ενημερώνονται για την πορεία της θεραπείας σε προκαθορισμένα ραντεβού κάθε 7-10 συνεδρίες. Η συνεδρίες ατομικής ψυχοθεραπείας γίνονται σε εβδομαδιαία βάση και διαρκούν 45΄με 50΄.
Ναταλί Βαλυράκη, Ψυχολόγος, MSc Σχολικής Ψυχολογίας.
Sandplay Therapist/Consultant/Teacher